Kara lekteri,
l’afero relatanta instrumenti e mashini esas komplex afero e multon onu skribis pri ol. Ma formacesis anke eroroza idei debata a misinterpreto di lo skribita. En ica sendajo me probos agar analizo di lo lektebla en la Kompleta Gramatiko Detaloza ca-relate, por komprenigar plu bone l’intenci di la skribinto, e tale forigar la dubiti e l’erori di interpreto, klarigante l’afero.
Unesme, me riproduktez la vorti skribita pri to en la KGD. Oli relatas la sufixo -il-:
“-il-. — Finalo dil vorto utensilo, ta sufixo quik adoptesis. Soldita a verbal radiko, ol donas substantivi signifikanta : instrumento por... Ex. : pektilo, brosilo, entravilo, razilo, fotografilo, telegrafilo, telefonilo, e. c. (48).”
Nun ni probez rezonar pri ca vorti.
Ni atencez ke dicar “instrumento” ne signifikas exkluzar la mashini, nam fakte anke la mashini esas instrumenti: ici inkluzas iti.
Or, ni videz ke la skribinto bone egardis lo, nam lu skribis en l’exempli anke: “... fotografilo, telegrafilo, telefonilo, e. c.”
Nu, ka la fotografilo, la telegrafilo e la telefonilo ne esas mashini? Evidente li ya esas lo!
La konfirmo di co esas en la paragrafo quik sequanta, en qua on atencigas ne uzar ilo kom vorto izolita:
“Nultempe uzez ilo kom vorto izolita, ma selektez inter : aparato, instrumento, utensilo, mashino, e. c. segun la kazi.”
Se l’autoro donas serio de vorti qui devas uzesar vice ilo kom izolita vorto, co implikas logikale ke la signifiko dil sufixo -il- inkluzas adminime la signifiko di ta vorti: aparato, instrumento, utensilo, mashino: do anke mashino!
Pos du paragrafi, on trovas:
“Se traktesas pri mashino on devas uzar prefere la vorto « mashino » ipsa : skribmashino (49) , sutmashino, stebmashino, drashmashino, e. c.”
Ni atingis nun la centro dil afero, t. e. la famoza vorti qui misinterpretesis, e qui SEMBLAS kontredicar lo preiranta.
Ni rilektez oli tre atencoze:
“Se traktesas pri mashino on devas uzar PREFERE la vorto «mashino» ipsa”;
“prefere” ne implikas interdikto dil sufixo -il-, ma nur ke on devas preferar en ula kazi la vorto mashino. Pro quo ilu skribas to? On komprenas lo del exempli donita:
“skribmashino, sutmashino, stebmashino, drashmashino”;
se on atencas ica exempli rezonante pri l’objekti quin oli relatas, on sucesas komprenar la pro quo.
La skribmashino, la sutmashino, la stebmashino e la drashmashino, li omna, esas objekti por agar kozi qui agesas anke per altra instrumenti plu simpla, qui ne esas mashini; exemple la skribmashino esas instrumento por skribar qua esas mashino, ma por skribar on povas uzar anke altra instrumento qua ne esas mashino: la plumo; la sutmashino esas instrumento mashina por sutar, e por sutar on uzas anke l’agulo, instrumento ne mashina; e tale anke pri la du cetera exempli donita; anke la plumo esas skribilo, ed anke l’agulo esas sutilo: fakte, la sufixo -il- esas tre generala sufixo, qua ofte povas indikar plura e mem multa objekti, quale on lektas en la preiranta paragrafo:
“Pro la neprecizeso di ta sufixo, on uzas radiki specala, vice olu, kande on volas indikar objekto preciza. Exemple, kultelo, hakilo, serpo, siklo, sabro, e. c. esas tranchili; konseque tranchilo ne nomizus ica plu reale kam ita. Same : fusilo, karabino, revolvero, kanono, esas pafili; se do vu saciesus da pafilo por nomizar un de oli, on tote ne savus exakte pri qua vu parolas.”
Do, por distingar la plumo de la skribmashino, qui amba esas skribili, on uzez “skribmashino”; same pri “agulo” e “sutmashino”, e same pri le cetera.
To signifikas ke on devas uzar “mashino” vice la sufixo -il- nur kande esas pari de objekti konfundebla e, pro to, distingenda; ma ne por irga mashini.
La pruvo di co esas la noto a la vorto “skribmashino”, t. e. la noto 49:
“(49) On dicas anke : tiposkribilo (tiposkribar, tiposkribisto).”
Nu, pro quo, hike, on ne uzas “mashino” ma on uzas -il-? L’objekto koncernata esas la sama mashino!
Pro ke, en ica kazo, lo ne esas necesa: ne existas tiposkribilo qua ne esas mashino.
E pruvo di co esas anke la preiranta exempli ja mencionita: fotografilo, telegrafilo e telefonilo, qui indikas mashini e havas la sufixo -il-, pro ke ta mashini ne esas konfundebla ad altra objekti.
De to omna on komprenas ke l’uzo di “mashino” vice -il- esas ya por distingar objekti diferanta, e restriktesas a tala kazi: do ta uzo esas nur por praktikala motivi di distingo e ne pro la senco ipsa dil sufixo -il-.
La vera interdikto da la KGD pro la senco di -il- esas en la lasta paragrafo:
“-il- indikas instrumento (o implemento) : on brosas per brosilo, on pektas per pektilo; ma -er indikas aganto : remorkero remorkas per su ipsa.”
La difero, do, ne esas inter instrumenti e mashini, ma inter instrumenti ed aganti.
Konkluze, l’interdikto uzar -il- por mashini qua lektesas en la radikaro da Pesch (1964) esas versimile debata a misinterpreto di la vorti kontenata en la KGD.
Amikale,
Tiberio
l’afero relatanta instrumenti e mashini esas komplex afero e multon onu skribis pri ol. Ma formacesis anke eroroza idei debata a misinterpreto di lo skribita. En ica sendajo me probos agar analizo di lo lektebla en la Kompleta Gramatiko Detaloza ca-relate, por komprenigar plu bone l’intenci di la skribinto, e tale forigar la dubiti e l’erori di interpreto, klarigante l’afero.
Unesme, me riproduktez la vorti skribita pri to en la KGD. Oli relatas la sufixo -il-:
“-il-. — Finalo dil vorto utensilo, ta sufixo quik adoptesis. Soldita a verbal radiko, ol donas substantivi signifikanta : instrumento por... Ex. : pektilo, brosilo, entravilo, razilo, fotografilo, telegrafilo, telefonilo, e. c. (48).”
Nun ni probez rezonar pri ca vorti.
Ni atencez ke dicar “instrumento” ne signifikas exkluzar la mashini, nam fakte anke la mashini esas instrumenti: ici inkluzas iti.
Or, ni videz ke la skribinto bone egardis lo, nam lu skribis en l’exempli anke: “... fotografilo, telegrafilo, telefonilo, e. c.”
Nu, ka la fotografilo, la telegrafilo e la telefonilo ne esas mashini? Evidente li ya esas lo!
La konfirmo di co esas en la paragrafo quik sequanta, en qua on atencigas ne uzar ilo kom vorto izolita:
“Nultempe uzez ilo kom vorto izolita, ma selektez inter : aparato, instrumento, utensilo, mashino, e. c. segun la kazi.”
Se l’autoro donas serio de vorti qui devas uzesar vice ilo kom izolita vorto, co implikas logikale ke la signifiko dil sufixo -il- inkluzas adminime la signifiko di ta vorti: aparato, instrumento, utensilo, mashino: do anke mashino!
Pos du paragrafi, on trovas:
“Se traktesas pri mashino on devas uzar prefere la vorto « mashino » ipsa : skribmashino (49) , sutmashino, stebmashino, drashmashino, e. c.”
Ni atingis nun la centro dil afero, t. e. la famoza vorti qui misinterpretesis, e qui SEMBLAS kontredicar lo preiranta.
Ni rilektez oli tre atencoze:
“Se traktesas pri mashino on devas uzar PREFERE la vorto «mashino» ipsa”;
“prefere” ne implikas interdikto dil sufixo -il-, ma nur ke on devas preferar en ula kazi la vorto mashino. Pro quo ilu skribas to? On komprenas lo del exempli donita:
“skribmashino, sutmashino, stebmashino, drashmashino”;
se on atencas ica exempli rezonante pri l’objekti quin oli relatas, on sucesas komprenar la pro quo.
La skribmashino, la sutmashino, la stebmashino e la drashmashino, li omna, esas objekti por agar kozi qui agesas anke per altra instrumenti plu simpla, qui ne esas mashini; exemple la skribmashino esas instrumento por skribar qua esas mashino, ma por skribar on povas uzar anke altra instrumento qua ne esas mashino: la plumo; la sutmashino esas instrumento mashina por sutar, e por sutar on uzas anke l’agulo, instrumento ne mashina; e tale anke pri la du cetera exempli donita; anke la plumo esas skribilo, ed anke l’agulo esas sutilo: fakte, la sufixo -il- esas tre generala sufixo, qua ofte povas indikar plura e mem multa objekti, quale on lektas en la preiranta paragrafo:
“Pro la neprecizeso di ta sufixo, on uzas radiki specala, vice olu, kande on volas indikar objekto preciza. Exemple, kultelo, hakilo, serpo, siklo, sabro, e. c. esas tranchili; konseque tranchilo ne nomizus ica plu reale kam ita. Same : fusilo, karabino, revolvero, kanono, esas pafili; se do vu saciesus da pafilo por nomizar un de oli, on tote ne savus exakte pri qua vu parolas.”
Do, por distingar la plumo de la skribmashino, qui amba esas skribili, on uzez “skribmashino”; same pri “agulo” e “sutmashino”, e same pri le cetera.
To signifikas ke on devas uzar “mashino” vice la sufixo -il- nur kande esas pari de objekti konfundebla e, pro to, distingenda; ma ne por irga mashini.
La pruvo di co esas la noto a la vorto “skribmashino”, t. e. la noto 49:
“(49) On dicas anke : tiposkribilo (tiposkribar, tiposkribisto).”
Nu, pro quo, hike, on ne uzas “mashino” ma on uzas -il-? L’objekto koncernata esas la sama mashino!
Pro ke, en ica kazo, lo ne esas necesa: ne existas tiposkribilo qua ne esas mashino.
E pruvo di co esas anke la preiranta exempli ja mencionita: fotografilo, telegrafilo e telefonilo, qui indikas mashini e havas la sufixo -il-, pro ke ta mashini ne esas konfundebla ad altra objekti.
De to omna on komprenas ke l’uzo di “mashino” vice -il- esas ya por distingar objekti diferanta, e restriktesas a tala kazi: do ta uzo esas nur por praktikala motivi di distingo e ne pro la senco ipsa dil sufixo -il-.
La vera interdikto da la KGD pro la senco di -il- esas en la lasta paragrafo:
“-il- indikas instrumento (o implemento) : on brosas per brosilo, on pektas per pektilo; ma -er indikas aganto : remorkero remorkas per su ipsa.”
La difero, do, ne esas inter instrumenti e mashini, ma inter instrumenti ed aganti.
Konkluze, l’interdikto uzar -il- por mashini qua lektesas en la radikaro da Pesch (1964) esas versimile debata a misinterpreto di la vorti kontenata en la KGD.
Amikale,
Tiberio
Nessun commento:
Posta un commento